Rozwój mowy dziecka to skomplikowany i złożony proces, na który ma wpływ wiele czynników. Wszystkie dzieci przechodzą te same fazy rozwoju w identycznej kolejności, inne jest tylko tempo rozwoju, które zależy od funkcjonowania układu nerwowego, budowy narządów mowy, słuchu, wzroku oraz warunków środowiskowych i wychowawczych.

Istotnym a często bagatelizowanym czynnikiem mającym wpływ na rozwój umiejętności mówienia jest otoczenie (rodzina, przedszkole), w którym dziecko się wychowuje. Stymulacja otoczenia jest dopełnieniem prawidłowego rozwoju dziecka.

Co zatem możemy zrobić aby wspomagać rozwój mowy i udoskonalać kompetencje komunikacyjne?

Przede wszystkim należy czytać dzieciom książki, rozwijać umiejętność słuchania oraz tworzenia opowiadań. Trzeba rozmawiać z dziećmi i mówić do nich, bawić się słowem. Słownik dziecka intensywnie wzbogaca się gdy ćwiczymy go w naturalnej, swobodnej rozmowie.

Należy przy tym pamiętać o dostosowaniu literatury do wieku dziecka i jego możliwości rozwojowych. Oto kilka wskazówek praktycznych:

Dla trzylatka proponuję krótkie opowiadania, wierszyki i bajki, zawierające dialogi i wyrazy dźwiękonaśladowcze, które dzieci lubią powtarzać. Istotną rolę w tym wieku odgrywają ilustracje, które są źródłem wiadomości z bliższego i dalszego otoczenia, bodźcem do rozbudzania zainteresowań, wzbogacają słownik dziecka oraz aktywują do mowy. Dzięki obrazkom dziecko może korzystać z książki samo, bez pomocy dorosłego. Dobrze sprawdzają się książki angażujące dziecko do działania, książki interaktywne z suwakami, klapkami, rzepami, przyciskami, labiryntami, z dziurkami, szelestami, wypukłościami, porównywaniem obrazków (szukanie różnic i podobieństw na obrazkach). Będą one pobudzały ciekawość dziecka, rozwijały prawidłowe rozumienie mowy a także koncentracje i spostrzegawczość. W wieku trzech lat dzieci naturalnie zaczynają interesować się znakami i literami. Warto wzmacniać ich potrzeby poznawcze i zaspokajać chęć poznania.

Czterolatki mogą poznawać książki zawierające utwory budzące wrażliwość na dobro i zło, uczyć się krótkich wierszyków, odpowiadać na pytania do przeczytanego tekstu. Nadal dużą rolę odgrywa w tym wieku ilustracja, która rozbudza wyobraźnię i prowokuje do zadawania pytań oraz samodzielnego opowiadania treści utworu. Ilustracje to także doskonała pomoc w przypominaniu treści.

Z moich obserwacji wynika, iż pięciolatki, które maja już bogatszy zasób słownictwa i wiedzę o otaczającym świecie wynikającą z doświadczeń i obserwacji interesują się utworami o treści realistycznej, w której znajdą fakty i sytuacje związane z przyrodą, techniką oraz życiem społecznym. Zaspokoją one poznawcze potrzeby dziecka i porządkują dotychczasową wiedzę. Rozwój wyobraźni i fantazji w tym wieku powoduje, ze rośnie zainteresowanie baśnią. Dzieci w tym wieku lubią znane utwory i często do nich wracają bawiąc się ich treścią, naśladują, identyfikują się i upodabniają do ulubionych bohaterów literackich. Często za pomocą własnych słów wymyślają i tworzą dalszy ciąg historii.

Starannie wybrane utwory literackie są doskonałym podłożem do zapobiegania dysfunkcjom mowy. Czytanie, uczenie rymowanek, krótkich wierszyków, piosenek i wyliczanek usprawnia zapamiętywanie i wspomaga koncentrację uwagi, wzbogaca słownik dziecka i prowokuje do samodzielnych wypowiedzi, kształtuje umiejętność poprawnego budowania zdań i rozwija myślenie. Te działania doskonale wpływają na ćwiczenie wymowy, gimnastykę narządów artykulacyjnych, rozwijanie słuchu fonemowego*, utrwalenie wymowy trudnych głosek oraz intonację, rytm i akcent. Teksty literackie mają wpływ na doskonalenie mowy pod względem gramatycznym i dźwiękowym oraz na wzbogacenie zasobu pojęć i słów.

• * “Słuch fonemowy to umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów (na przykład /o/ od /a/). Umiejętność ta umożliwia tez rozróżnianie wyrazów, które zbudowane są z fonemów danego języka” [I. Styczek, Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego, warszawa 1982, s.6] Słuch fonemowy utożsamiany jest w literaturze z pojęciami słuchu fonematycznego, fonologicznego, percepcji słuchowej, słuchu mownego.